آیین فرجامین هم‌خوانی مثنوی معنوی، ساعت ۲۰ شامگاه پنج‌شنبه ۲۲ آذر ۱۴۰۳ در کافه آردای زاهدان، با همکاری مؤسسۀ فرهنگی‌هنری «کانگژ» برگزار شد. نشست‌های پنج‌شنبه شب مثنوی طی سه سال و نیم در کافه آردا برگزار شد و به نقطۀ پایانی و آیین فرجامین رسید. در این نشست، هم‌خوانانی که طی سه سال و نیم پای ثابت نشست‌ها بودند، به‌همراه سایر مهمانان و علاقمندان به فرهنگ و ادب ایران‌زمین حضور به‌هم رساندند. میهمان افتخاری برنامه، جناب آقای پروفسور تمیزال از شهر قونیه به‌صورت برخط در گفت‌وگوها شرکت داشته و به ایراد سخنرانی پرداختند. در شب همیشگی مثنوی بخش‌های متنوعی اجرا شد؛ از جمله سخنرانی، گفت‌وگوی میهمانان جلسه با سخنران ویژه، نمایش ویدیوی هم‌خوانان مثنوی و امضاء لوح «نشان خرقه».
در ابتدا، خانم دکتر هدی عرب‌زاده با خوانش نی‌نامه، برنامه را آغاز کردند و بعد از خیرمقدم به حضار، میهمان افتخاری برنامه، آقای پروفسور علی تمیزال، ریاست دانشکده ادبیات دانشگاه سلجوق را معرفی کردند؛ سپس آقای پروفسور تمیزال، به ایراد سخنرانی پرداختند.
- آغاز سخن:
پروفسور تمیزال: سلام مولانا را به شما می‌رسانم از شهر قونیه. از شهر مولانا با شما صحبت می‌کنم. فعالیت‌های علمی و فرهنگی دربارۀ مولانا موضوع کلامم خواهدبود. مولانا با آثار و ایده‌های خود، حدود ۷۵۰ سال است که در سراسر جهان به‌خصوص در آناتولی، شبه‌جزیرۀ بالکان، ایران، کشورهای خاورمیانه و آسیای مرکزی، شبه‌جزیرۀ هند و شمال آفریقا، بذر عشق می‌کارد. در دنیای امروز عشق به مولانا از شرق تا غرب و از جنوب تا شمال در تمام نقاط جهان گسترش یافته‌است؛ به همین دلیل جلسات بزرگداشت مولانا و آثارش در سراسر جهان برگزار می‌شود. همچون الان شما که در این جلسه جمع شده‌اید به خاطر مولانا و آثارش به‌خصوص مثنوی!
- برنامه‌های یادواره مولانا در ترکیه
آقای پروفسور تمیزال در ادامۀ سخن به مهم‌ترین برنامه‌هایی اشاره کردند که برای بزرگداشت مقام مولانا در ترکیه برگزار می‌شود؛ از جمله مراسم عُرس، یادوارۀ مهاجرت خاندان مولانا از بلخ به قونیه و جشنوارۀ بین‌المللی موسیقی عرفانی.
– مراسم عُرس:
شهر قونیه بدون شک یکی از مکان‌های مهمی است که مراسم و برنامه‌های یادوارۀ مولانا در آن برگزار می‌شود. دانشگاه سلجوق و مؤسسۀ تحقیقاتی مولانا دو مرکز عمدۀ برگزاری برنامه‌های بزرگداشت مولانا به‌شمار می‌آیند. هفت تا هفدهم دسامبر، مراسم بزرگداشت مولانا به نام عُرس برگزار می‌شود. مراسم بزرگداشت سالگرد ولادت مولانا برای اولین بار در ترکیه در سال ۱۹۳۷ در قونیه آغاز شد یعنی تقریبا ۸۷ سال پیش. از نیمۀ دوم قرن بیستم، روند فعالیت‌های مربوط به مولانا و فرهنگ مولویت به طور کلی افزایش یافته‌است. مؤسسات و سازمان‌های برگزارکنندۀ مراسم‌های بزرگداشت مولانا در قونیه، ادارۀ فرهنگ و گردشگری استان قونیه، شهرداری، دانشگاه‌های قونیه، بنیادها، انجمن‌ها و مدارس هستند. امسال شهرداری آنتالیا هم برنامۀ شب عُرس را برگزار کرد. برنامه‌‌ای اجتماعی که که مردم از آن استقبال کردند. رقص سماع هم جزئی از برنامه بود. هدف این برنامه‌ها انتقال دیدگاه‌های مولانا به انسان امروزی است.
– یادوارۀ مهاجرت خاندان مولانا از بلخ به قونیه:
یکی از مهم‌ترین این برنامه‌ها، برنامه‌هایی است که در هفتۀ اول ماه می در هر سال به یاد مهاجرت خانوادۀ مولانا از شهر لارنده (با عنوان امروزی کارامان) برگزار می‌شود. پدر مولانا محمد بهاءالدین معاصر علاء‌الدین کیقباد، سلطان سلجوقی، در سال ۱۲۲۸ میلادی به همراه خانواده‌اش به قونیه مهاجرت کرد. در برنامۀ بزرگداشت مهاجرت خاندان مولانا، مؤسسات مختلف به ویژه شهرداری قونیه، ادارۀ فرهنگ و گردشگری استان قونیه و مؤسسۀ تحقیقات مولانا در دانشگاه سلجوق، کنفرانس‌های و نشست‌های علمی در سطح ملی و بین‌المللی را ترتیب می‌دهند. در سال‌های اخیر مراسم راه‌پیمایی در کاراوان و مراسم استقبال در قونیه برگزار می‌شود. در ادامۀ مراسم از آرامگاه مولانا بازدید می‌شود و رقص سماع برگزار می‌شود.
– جشنوارۀ بین‌المللی موسیقی عرفانی:
سی سپتامبر به‌عنوان روز تولد مولانا در نظر گرفته شده‌است. ادارۀ فرهنگ و گردشگری استان قونیه در هفتۀ آخر ماه سپتامبر جشنوارۀ بین‌المللی موسیقی عرفانی را برگزار می‌کند که تقریبا نه الی ده روز طول می‌کشد. این جشنواره از سال ۲۰۰۸ میلادی به عنوان بخشی از رویدادهای تولد مولانا برگزار می‌شود. گروه‌های موسیقی متعددی از کشورهای مختلف جهان نظیر ایران، تایوان، پاکستان، یونان، اندونزی و… در این برنامه‌ها شرکت می‌کنند. هر سال از کشور دوست و برادر ایران هم در این جشنوارۀ موسیقی عرفانی شرکت می‌کنند و مردم به گروه‌های موسیقی ایرانی علاقۀ زیادی نشان می‌دهند.
***
پس از صحبت‌های بخش نخست آقای دکتر، ویدیویی از سخنان هم‌خوانان دیرین مثنوی در کافه آردا پخش شد. هم‌خوانان نشست‌های مثنوی از نقاط مختلف ایران از تهران، مشهد، لاهیجان، کرمان، ساحل دریای خزر و البته زاهدان سخنان پرمهر و ابیاتی چند از مثنوی معنوی را نثار میهمانان جلسه کردند؛ پس از آن خانم دکتر عرب‌زاده از آقای دکتر خواستند تا در ادامۀ طرح مطالب خود به سطح اهمیت زبان و ادبیات فارسی در ترکیۀ امروزی بپردازند.
- زبان و ادبیات فارسی در ترکیه
پروفسور تمیزال: در آسیای صغیر از دیرباز، کتاب‌های عرفانی و دینی به زبان فارسی در مدارس و خانقاه‌ها خوانده می‌شد؛ مثل بوستان و گلستان سعدی، دیوان حافظ، بهارستان جامی، منطق‌الطیر و مثنوی مولانا. در دورۀ جمهوریت یعنی صد سال اخیر هم این علاقه وجود دارد؛ چون زبان فارسی برای ترک‌ها یک زبان خارجی نیست. زبان فارسی برای ترک‌ها یک زبان و فرهنگ مشترک است.
از دوران جنگ جهانی دوم در دانشگاه‌های ترکیه به سبک مدرن، گروه‌های زبان و ادبیات فارسی تشکیل شد. تا سال ۱۹۸۰ در ترکیه در سه دانشگاه گروه زبان و ادبیات فارسی وجود داشت. اکنون تعداد آن به نه گروه رسیده‌است. بعد از ایران، دانشگاه‌های ترکیه بیشترین گروه زبان و ادبیات فارسی را در دنیا دارد. در قونیه، استانبول، آنکارا، ارزروم، ماردین، دیار بکر و وان کرسی زبان و ادبیات فارسی وجود دارد. در ترکیه، شبیه ایران از طریق کنکور دانشجو پذیرفته می‌شود. تقریبا ۲۵۰ دانشجو سالانه در دانشگاه‌های ترکیه در گروه زبان و ادبیات فارسی جذب می‌شوند؛ تدریس زبان و ادبیات فارسی فقط محدود به گروه زبان و ادبیات فارسی نمی‌شود؛ بلکه در گروه‌های الهیات، زبان و ادبیات ترکی، فلسفه، تاریخ و هنر نیز واحد زبان و ادبیات فارسی تدریس می‌شود. علاوه بر دانشگاه‌ها، در سازمان‌های دولتی مانند شهرداری، کلاس‌های زبان و ادبیات فارسی دایر است. در قونیه پنج سال در کلاسی که از طرف شهرداری برای عموم برگزار می‌شد، فارسی تدریس کردم. این‌جا دانشجویان، کارمندان یا بازنشستگان به آموختن فارسی تمایل دارند. علاوه بر این مراکز، سه سال پیش در قونیه دبیرستانی دولتی به زبان فارسی تأسیس شد.
- ایران‌نشین و ایران‌شناس
امسال کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در استانبول با همکاری دانشگاه تبریز همایش بین‌المللی شهریار را برگزار کردند که سخنرانانی از کشورهای ایران، ارمنستان، آذربایجان، ترکیه، شبه‌قارۀ هند و افغانستان شرکت کرده بودند. در آن جمع، من گفتم که شما ایران‌نشین هستید و ما ایران‌شناس! این‌جا خانه و اتاق من است و زبان همۀ این کتاب‌ها فارسی.
***
در بخش سوم برنامه، آقای دکتر تمیزال به سوالات برخی از حضار پاسخ دادند و گفت‌وگوی جذابی میان حضار و آقای دکتر برقرار شد. آقای دکتر آرزو کردند که هرچه زودتر میهمانان جلسه به زیارت مولانا در قونیه برسند و حضار هم متقابلا خواستار حضور دکتر تمیزال در شهر زاهدان و کافه آردا شدند.
در بخش پایانی، حضار لوح «نشان خرقه» را به‌عنوان نماد برگزاری نشست‌های مثنوی در کافه آردا امضا کردند و خانم دکتر عرب‌زاده اعلام داشتند به امید حضور آقای دکتر در زاهدان و کافه آردا جایی را در لوح برای امضاء آقای دکتر خالی باقی می‌گذارند.